Hipodrom, At Meydanı, günümüzde Sultanahmet Meydanı dediğimiz yerin ortasında Yılanlı Sütun ile Örmeli Sütun arasında bulunan sivri tepeli hiyeroglif yazılı o yüksek yapı hepimizin ilgisini ilk görüşte çekmiştir.
Bu güzel yapı Mısır’da 15.yüzyıl’da firavun III. Thutmose tarafından yaptırıldı. Daha sonrasında Mısır M.Ö. 1. yüzyılda Roma tarafından işgal edildi ve Roma eyaleti oldu. MS. 357’de Roma imparatoru II. Konstantius Dikilitaş’ı tahta çıkış yıldönümü için İskenderiye şehrine getirtti. Peki İstanbul’da ne işi var bu taşın demekte haklısınız. Ben de ilk gördüğümde bu Mısır’da olmalıydı demiştim ama iyi ki İstanbul’da.
Theodosius Dikilitaşı ya da Obelisk diye de anılan Dikilitaş’ı 390’da imparator I. Theodosius Mısır’dan İstanbul’a gemiyle getirtiyor. Ağırlığından ve uzunluğundan dolayı gemiler Dikilitaş’ı taşımakta güçlük çektiği için normalde uzunluğu 30 m olduğu tahmin edilen Dikilitaş’ın 10 m kadarı kesiliyor ve bir kısmı kesik halde İstanbul’a şimdiki yerine getirilen Dikilitaş’ın günümüzde kaidesiyle birlikte toplam uzunluğu 24,87 m (kaidesiz 19 m kadardır.).
Taşın sivri tepesinin üzerinde tunçtan bir küre bulunurdu fakat 865’te olan bir depremde küre düşmüş, sonrasında bir şekilde ortadan kaybolmuştur.
I.Theodosius tarafından üst üste iki blok şeklinde yaptırılan Dikilitaş kaidesinin alt bloğu üzerinde biri resmi dil Latince diğeri halkın konuştuğu dil Grekçe olmak üzere iki kitabe bulunmaktadır. Kaidenin Sultanahmet Camii’ne bakan yüzündeki Latince kitabe Dikilitaş’ın ağzından yazılmış olup şunları demektedir: “Önceleri direnmiştim; fakat yüce efendimizin emirlerine itaat ederek, yenilen tiranlar üzerinde zafer çelengini taşımam gerekti. Her şey Theodosius ve onun kesintisiz sülalesine boyun eğiyor. Bana da galip geldiler ve reis Proclus’un idaresi altında otuz günde yükselmeye mecbur oldum.”
Kaidenin Tapu ve Kadastro Binası’na bakan yüzündeki daha kısa olan Grekçe kitabede ise şunlar yazılıdır: “Devamlı bir surette yerde duran bu taşı dikme cesaretini İmparator Theodosius gösterdi ve yardımına da Proclus çağırıldı ve bu şekilde 32 günde yerine dikildi.”
Kaidenin alt bloğunun bir yüzündeki rölyefde Hipodrom’da gerçekleştirilen at arabası yarışları resmedilmişken diğer yüzündekinde ise taşın dikilişi tasvir edilmiştir.
Kaidenin üst bloğunun dört yüzünde de İmparator Theodosius’u gösteren rölyefler bulunmaktadır. İmparatoru karısı ve oğulları Arkadius ve Honorius ile birlikte Kathisma (imparator locası)’da gösteren bu rölyeflerde; batı yüzünde mağlup ettiği düşmanları ona biat ederken; kuzey yüzünde hemen alt blokta tasvir edilen taşın dikilişini denetlerken; doğu yüzünde yarış kazananlara taç giydirirken; güney yüzünde ise hemen alt bloktaki at arabası yarışlarını izlerken resmedilmiştir.
Anıtın üzerindeki hiyeroglifleri okuyamamış olan Romalılar bunun da etkisiyle olacak Dikilitaş’a mistik güçler atfetmiş, tılsımlı olduğuna inanmışlar. Roma Dönemi’nde İstanbul’da bulunan bir çok sütunun tılsımlı olduğuna ve bu sütunlardan her birinin şehri savaş, doğal afet, hastalık gibi değişik felaketlerden koruduğuna inanılırdı. Bu batıl inançlar Osmanlı döneminde de devam etmiştir. Evliya Çelebi, Seyahatname’sinin “İstanbul’un içinde ve dışında olan acayip ve garip tılsımları bildirir” başlıklı bölümünde İstanbul’u koruduğuna inanılan 17 sütunu ve bunların tılsımlarını anlatmıştır.
Dikilitaş hakkında “On altıncı tılsım, yine Atmeydanı’nda tek parça, dört köşe, kırmızı, bukalemun renkli bir taştır ki Madyan oğlu Yanko zamanında büyük bir üstad tarafından yapılmıştır.” diyen Evliya Çelebi ardından hiyeroglifleri ve kaidenin üzerindeki rölyefleri yorumlamaya başlar. Çelebi’ye göre çeşit çeşit hayvan ve yaratık resmi barındıran hiyeroglifler İstanbul’un ve padişahın geleceğinden haber vermesi için bir kâhin tarafından çizilmiştir. Rölyefleri yorumlayan Çelebi bir devletin gelip İstanbul’a hükmedeceğinin işaret edildiğini söyler.
Peki Dikilitaş’ın üzerindeki sembol ve resimler, hiyeroglifler, neyi ifade ediyor?
Taşın iki ayağında Kabartma olarak bir muharebe ve bir meclis resmi var. Diğer ikisinde ise Rumca ve Latince şunlar yazmaktadır:
Kuzey cephesinde: Gizli ve kutsal ismin her tecellisine mazhar olan tanrı Amon’a kurbanını büyük bir az içinde sunduktan sonra, ondan yardımlar dilenerek, güneyin dostu, dinin nuru, iki tacın sahibi (aşağı ve yukarı Mısır) kudretli hükümdar, ülkesinin sınırlarını Mezopotamya’ya kadar götürmeye azmetti.
Güneydoğu cephesinde: Güneşin doğduğu sırada sahip olduğu altın renkleri dünyaya yayan Horus’un verdiği kuvveti, serveti, kuvvetli sevgi, saygıyı taşıyan ve aşağı ve yukarı Mısır’ın tacına sahip olan ve bizzat güneş tarafından seçilmiş olan firavun, bu eseri babası Ra için yaptırdı.
Güney cephesinde: Tanrı Horus’un lütfuna mazhar olan ve Güneş’in oğlu unvanını taşıyan Aşağı ve Yukarı Mısır’ın hükümdarı olan firavun, kudret ve adaletle bütün ufuklara nur saçtı. Ordusunun önüne geçti. Akdeniz’de dolaştı, bütün dünyayı mağlup etti. Sınırlarını Naharin’e kadar yaydı. Mezopotamya’ya azimle gitti, büyük savaşlar yaptı.
Kuzeybatı cephesinde: 18. sülaleden Yukari ve Asagi Mısır’ın sahibi 3. Tutmosis, Tanrı Amon’a kurbanını sunduktan sonra Horus’un yardımıyla bütün denizleri ve nehirleri hükmü altına alarak hükümdarlığının otuzuncu yılı bayramında bu sütunu daha nice zamanların getireceği bayramlar için yaptırdı ve dikti.
Tarih boyunca her yönetici gelecek nesiller boyunca adının anılması ve unutulmamak için çeşitli tarihi eserler ve tarihi yapılar yaptırmışlardır. Bu her zaman böyledir, böyle olacaktır.
Geçmişi her zaman merak edip öğrenmeniz dileğiyle.
Kaynaklar:
https://www.denizhummasi.com/sultan-ahmet-meydani-anitlari-ve-anlamlari/
https://www.yenicaggazetesi.com.tr/istanbul-sultanahmetdeki-dikilitasta-ne-yaziyor-46831yy.htm
https://tr.wikipedia.org/wiki/M%C4%B1s%C4%B1r_hiyeroglifleri